3. Is dit probleem nog steeds actueel? -Ja!

Ik stelde de vraag aan Gemini - artificiële intelligentie.
Daarbij gebruik makend van een heel sterke tool, om op enkele minuten tijd, dankzij zoekmachine en artificiële verwerking, veel meer artikels doorzocht te hebben dan ik in een jaar lang intensief zoekwerk zou kunnen presteren...

Dus ik stelde de vraag, op 16 juni 2025:

"Zijn er aanwijzingen in meer recente artikels, dat dit probleem ook op heden nog niet is opgelost?"

Antwoord:

Ja, helaas zijn er nog steeds veel aanwijzingen in recente artikelen dat de problemen die in 2001 werden aangekaart, namelijk de beperkte invloed van onderzoekers op het opzetten van studies, de toegang tot ruwe data en de participatie in data-interpretatie, nog steeds niet volledig zijn opgelost. Integendeel, de discussie hierover blijft relevant en er zijn aanhoudende zorgen. Hier zijn enkele belangrijke punten die uit recentere publicaties en debatten naar voren komen:

1. Gebrek aan onafhankelijkheid en invloed van sponsoren:

Publicatiebias en Risico op Vooringenomenheid: Er blijft bezorgdheid bestaan over het feit dat sponsoren van onderzoek (vaak farmaceutische bedrijven) een belang kunnen hebben bij bepaalde resultaten, en dat dit kan leiden tot publicatiebias (negatieve of ongewenste resultaten worden niet of minder snel gepubliceerd) of andere vormen van vooringenomenheid in de studies. De richtlijnendatabase van het NHG noemt dit expliciet als een potentieel probleem bij door de industrie gesponsorde systematische reviews.

Het feit dat de NHG-richtlijnendatabase dit specifiek noemt voor systematische reviews is cruciaal. Een systematische review wordt gezien als het hoogste niveau van medisch bewijs, omdat het alle relevante studies over een onderwerp verzamelt en analyseert. Echter, als de pool van beschikbare studies (de 'ingrediënten' van de review) al beïnvloed is door publicatiebias, dan zal de conclusie van de review – hoe zorgvuldig ook uitgevoerd – een vertekend beeld geven. Het is het "garbage in, garbage out"-principe. Een door de industrie gesponsorde review loopt extra risico, omdat de auteurs (bewust of onbewust) de zoekstrategie, selectiecriteria of interpretatie kunnen sturen in het voordeel van de sponsor.

"Grijze gebieden" in samenwerking: Hoewel er veel regels en ethische commissies zijn, blijft de relatie tussen de industrie en academische onderzoekers complex. Soms kan de afhankelijkheid van financiering leiden tot situaties waarin onderzoekers minder bewegingsvrijheid hebben dan wenselijk.

Marketing en invloed op voorschrijfgedrag: De farmaceutische industrie investeert aanzienlijk in marketing, wat kan leiden tot beïnvloeding van artsen en daarmee het voorschrijfgedrag, onafhankelijk van de puur wetenschappelijke merites van een medicijn. Dit is een bredere kritiek, maar raakt indirect aan de integriteit van onderzoek en de perceptie van objectiviteit.

2. Toegang tot ruwe data:

Transparantie is nog niet optimaal: Ondanks oproepen tot meer transparantie en het delen van ruwe data, is dit nog steeds een punt van discussie. Vaak is de toegang tot de volledige dataset voor onafhankelijke onderzoekers beperkt, wat heranalyse en verificatie van studieresultaten bemoeilijkt. De EU-verordening 536/2014 voor klinische proeven (Clinical Trial Regulation, CTR), die in 2022 van kracht is gegaan, streeft wel naar meer transparantie door middel van het Clinical Trials Information System (CTIS), maar de implementatie en de mate van toegang tot ruwe data blijven discussiepunten.

Beperkingen voor onafhankelijke heranalyse: Zonder volledige toegang tot de ruwe data is het voor onafhankelijke wetenschappers moeilijk om de originele analyses te controleren of om alternatieve analyses uit te voeren die mogelijk andere conclusies opleveren.

3. Beperkte participatie in data-interpretatie:

Auteurschap en Ghostwriting: Hoewel de regels voor auteurschap strenger zijn geworden sinds 2001, is er nog steeds bezorgdheid over "ghostwriting" (waarbij experts betaald worden om artikelen te schrijven die vervolgens door andere, vaak academische, auteurs worden ondertekend) en de mate waarin de sponsor de interpretatie van de data en de conclusies van een publicatie kan sturen.

Nadruk op positieve resultaten: De neiging om de nadruk te leggen op positieve resultaten en minder op negatieve of neutrale uitkomsten, kan leiden tot een vertekend beeld van de effectiviteit en veiligheid van behandelingen. Dit is niet altijd een direct gevolg van "beperkte participatie", maar vloeit wel vaak voort uit de belangen van de sponsor in de data-interpretatie en publicatie.

Patiëntenparticipatie: Een positieve ontwikkeling is de toenemende aandacht voor patiëntenparticipatie in onderzoek. Dit richt zich op het betrekken van patiënten zelf bij het hele onderzoeksproces, van het opzetten van de studie tot de interpretatie en disseminatie van resultaten. Hoewel dit een stap is richting meer onafhankelijkheid en relevantie, is het ook een erkenning dat de traditionele opzet soms tekortschoot in het perspectief van de patiënt.

Algemene conclusie:

Hoewel er belangrijke stappen zijn gezet om de integriteit en onafhankelijkheid van klinisch onderzoek te waarborgen sinds 2001 (o.a. strengere regelgeving, ethische commissies, toenemende roep om transparantie), blijven de onderliggende spanningen tussen commerciële belangen en wetenschappelijke objectiviteit bestaan. De kritiek die 20 jaar geleden werd geuit, is nog steeds actueel en vormt een constante uitdaging voor de wetenschappelijke gemeenschap en regulerende instanties. De strijd voor volledige transparantie, onafhankelijkheid en toegang tot alle relevante data is een doorlopend proces.

Noot van Samenzorg;
We laten bewust de hele tekst van AI ongewijzigd en integraal. Waarschijnlijk zouden wij een aantal zaken meer in de verf zetten en andere zaken wat minder genuanceerd. Door de tekst integraal onaangetast te laten vanuit AI, meen ik dat hij inhoudelijk acceptabel moet zijn voor elke waarheidszoeker en liefhebber van onafhankelijke en betrouwbare wetenschap. Dit is een belangrijk punt voor ons aangezien we niet willen strijden tegen iets, maar wel verbindende communicatie en dialoog willen ondersteunen.